Jest on udzielany na pisemny wniosek pracownika. Przy czym pracodawca nie jest nim związany i może go nie uwzględnić. Jest to w istocie rzeczy umowa o urlop bezpłatny, gdyż obie strony muszą złożyć zgodne oświadczenia woli (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 12 lutego 2013 r., III AUa 677/12).
Jakie są skutki udzielenia takiego urlopu? Jak zauważył w wyroku z dnia 22 maja 2018 r. Sąd Apelacyjny w Szczecinie (III AUa 159/17) okres urlopu bezpłatnego, zgodnie z Kodeksem pracy – art. 174 par. 2, jest okresem, który stanowi przerwę w realizacji obowiązków i praw pracowniczych u pracodawcy, czyli pracodawca nie ma obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne za pracownika, a co za tym idzie okres ten nie jest ani okresem składkowym, ani okresem nieskładkowym wedle ustawy emerytalnej.
Ponadto okresu urlopu bezpłatnego nie wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Przy udzielaniu urlopu bezpłatnego, dłuższego niż 3 miesiące, strony mogą przewidzieć dopuszczalność odwołania pracownika z urlopu z ważnych przyczyn.